Mapa - Białowieża (gmina) (Białowieża)

Białowieża to gmina wiejska w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

Siedziba gminy to Białowieża (dawniej Krzyże).

Według danych z 30 czerwca 2004 gminę zamieszkiwało 2671 osób, a w 2014 – 2281 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2019 roku gminę zamieszkiwało 2191 osób.

Początkowo gmina należała do powiatu prużańskiego. 12 grudnia 1920 r. została przyłączona do nowo utworzonego powiatu białowieskiego pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych. Gmina Białowieża została wraz z całym powiatem przyłączona 19 lutego 1921 roku do (utworzonego 14 sierpnia 1919 roku) województwa białostockiego. Od 19 lutego 1921 była jedną z zaledwie trzech gmin powiatu białowieskiego, a po jego zniesieniu z dniem 1 sierpnia 1922 roku została przyłączona do powiatu bielskiego w tymże województwie.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę Białowieża zamieszkiwało 6674 osób, wśród których 1492 było wyznania rzymskokatolickiego, 4865 prawosławnego, 97 ewangelickiego, 2 mahometan a 217 mojżeszowego. Jedna osoba była niewiadomego wyznania. Jednocześnie 5194 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1339 białoruską, 5 niemiecką, 8 żydowską,128 rosyjską. W gminie było 1007 budynków mieszkalnych.

13 kwietnia 1929 z gminy Białowieża wyłączono miejscowości: Długi Bród, osada Hajnówka, Jakubowo, Krugłe, Łozice, Nikiforowszczyzna, Orzeszkowo, Piaski, Postołowo, Starzyna, Sawiny-Gród, Skryplewo, Wiluki, Wygon, Wierzchowskie i Zabagonie, włączając je do nowo utworzonej gminy Hajnówka w tymże powiecie. 1 kwietnia 1930 gmina Hajnówka otrzymała status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych. Gmina Hajnówka przetrwała tylko ponad rok, bo już 30 czerwca 1930 zniesiono ją, a byłe miejscowości białowieskie (łącznie z Hajnówką) powróciły do gminy Białowieża.

16 października 1933 roku gminę Białowieża podzielono na 17 gromad: Biała, Budy, Ćwirki, Hajnówka, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Orzeszkowo, Panasiuki, Podbielskie Ogrodniki, Podolany, Pogorzelce, Starzyna, Stoczek, Teremiski i Zastawa.

1 października 1934 po raz drugi utworzono gminę Hajnówka, w związku z czym od gminy Białowieża odłączono osadę Hajnówka oraz wsie Gorlańskie Stojło, Kozi Przeskok, Leśna, Nowiny, Orzeszkowo, Postołowo, Sacharewo, Sawiny Gród, Skryplewo, Wierzchowskie, Wydmuchowo i Znojka (gminę Hajnówka zniesiono po raz drugi 1 października 1954, lecz gmina Białowieża nie uległa wówaczas zmianom ).

Gmina obejmowała część Puszczy Białowieskiej. Po wojnie obszar gminy Białowieża został przedzielony granicą państwową. Zachodnia część pozostała w Polsce (łącznie z siedzibą Białowieżą), natomiast wschodnia (ok. 50 tys. ha) weszła w skład Związku Radzieckiego (gromady Biała, Ćwirki, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Panasiuki i Podbielskie Ogrodniki).

Gminę Białowieża zniesiono jesienią 1954 w związku z likwidacją gmin i wprowadzeniu w ich miejsce gromad. Jej obszar przekształcono w gromadę Białowieża.